Agnieszka Moniak-Azzopardi

Gdy wyemigrowałam po raz pierwszy, a było to w 1992, jak bohaterka mojej książki, była to podróż na Sorbonę. Bardzo chciałam studiować na tak prestiżowym uniwersytecie. Poznańska filologia romańska nie mogła się z nim równać a na nią właśnie się dostałam w lipcu tego roku. Nie chciałam jednak tam studiować. Marzyłam o czymś większym, lepszym, o innym życiu. Dlatego właśnie wyjechałam. Później warunki materialne zmusiły mnie do powrotu, na krótko. Nie odnalazłam się w Polsce i wyjechałam znowu, we wrześniu 1995 roku, do Bretanii, już na stałe. Dzisiaj nie jestem wcale taka pewna tej stałości, chciałabym pomieszkać w Polsce bo bardzo mi jej brakuje.

Tęsknię przede wszystkim za rodziną i za... językiem, za polskimi kawiarniami i teatrami, za poczuciem „bycia u siebie", choć to raczej mrzonka, gdyż obawiam się, że nie czułabym się już w Polsce „u siebie".

Bardzo trudno jest mi odpowiedzieć na to pytanie w sposób ogólny, gdyż od kilku lat nie mam regularnego kontaktu z Polakami we Francji. W Bordeaux ich po prostu nie spotykam poza dwoma wyjątkami – chodzi o polską parafię, która skupia dość specyficzny profil emigrantów, w Paryżu jest ich sporo, jak i w Rennes mieście, w którym mieszkałam, ale bywam tam rzadziej. Francuzi mają ogólnie negatywny stosunek do obcych. Jest on regularnie podsycany poprzez znaczące w kraju kręgi polityczne. Struktura społeczeństwa francuskiego jest bowiem dość skostniała, pisał już o tym Pierre Bourdieu i nie tylko on. Stosunek więc Francuzów do Francuzów z różnych grup społecznych nie zawsze jest przyjazny. Co można więc powiedzieć o obcych, obcych niezbyt zamożnych, szukających pracy, lepszych warunków życia? Nieufność, podejrzliwość a czasem wręcz wrogość. Choć zdarząją się wyjątki... nieliczne...

Staram się nie oceniać Francuzów jako monolitu, podobnie rzecz ma się z Polakami. Żadne społeczeństwo tym monolitem nie jest pomimo głównych cech czy tendencji, które można nakreślić i w zależności od przeprowadzonych obserwacji i badań potwierdzić bądź zanegować. Żyję wśród Francuzów, mój mąż jest Francuzem, mój syn w połowie również, rodzina mojego męża, osoby z którymi pracuję, przyjaciele, znajomi i o nich jak i o wielu anonimach, których nie znam nie mam negatywnego zdania. Niektórych z nich kocham i cenię. To, co mnie we Francuzach razi, to pewne cechy, sposoby postępowania.

Właśnie to, o czym mówiłam wyżej: pewna zamkniętość, zakrytość, brak otwartości na nowe i na inne. Ich sposób życia jest tak stały, stabilny i przewidywalny... wiadomo, że o 13 h wszyscy jedzą obiad a na śniadanie wszyscy jedzą chleb z konfiturą, że od 7 roku życia dziecka wszyscy rodzice myślą już o tym co dalej, do jakiej najlepszej szkoły posłać pociechę, i że w każdą środę od rana do wieczora będzie ta pociecha chodziła na masę dodatkowych zajęć w zależności od przynależności socio-kulturalnej i ekonomicznej rodziców. Każdy zna swoje miejsce, swój rządek i wszystko funkcjonuje w ściśle ustalonym porządku. Jest to bardzo wygodne momentami ale też dość nudne a czasem niemożliwe do „obejścia" dla obcych. Dlatego Francuzi z Magrebu nawet z doktoratem pracują u McDonalda i trudno im znaleźć inną pracę... a biedna Francuzka po studiach literackich jest kasjerką bo nie miała odpowiednich znajomości by znaleźć inną pracę... nawet książkę o tym napisała i teraz kasjerką już być nie musi...

Myślę, że wielu rzeczy, gdyż doświadczenia każdego narodu i jego sposób życia, że się tak stereotypowo wyrażę stanowią zawsze pewne bogactwo. Chciałabym zwrócić szczególną uwagę na dwie rzeczy: dyplomację i kuchnię. Dyplomację na wysokim szczeblu ale też tę codzienną obecną w relacjach międzyludzkich a przykrytą pewną przyjemną formą ogłady. Kuchnię dlatego, że jest to jedna z najlepszych kuchni świata... od 2010 roku zresztą zaliczona przez UNESCO do światowego dziedzictwa kulturowego: wyrafinowana, zróżnicowana regionalnie, sezonowa, smaczna i wiązana zawsze z przyjemnością, codzienną dozą przyjemności.

Trudne pytanie... gdyż obawiam się, że lata emigracji zrobiły swoje i moje spojrzenie na mentalność Polaków datuje. Wiele się zmieniło od początku lat 1990 w Polsce choć mentalność podobno zmienia się najwolniej. Jak wiadomo jest ona uwarunkowana latami tradycji i historii, niejako zakorzeniona w przeżyciach pokoleń. Jest też ona zbiorowa nabyta w procesie wychowania jak i indywidualna głównie oparta na interpretacji stereotypów. Te są, w ostatnich latach, wobec Polaków zasadniczo krzywdzące. Wcześniej były pełne romantyzmu. Francuzi natomiast są dumni, dumni z samego faktu bycia Francuzami i ta duma często mylona z „napuszeniem" w ich mentalności do dziś dość dobrze funkcjonuje. Wartości indywidualne zajmują też więcej miejsca we francuskim duchu, sposobie postępowania i osądzania. W Polsce wydaje mi się, że Ojczyzna, patriotyzm i hisotryczna pamięć mają większe znaczenie.

We Francji są na pewno krzywdzące, gdyż sprowadzające Polaków do stereotypu „polskiego hydraulika" bądź pani do sprzątania. Sama się z tym nieraz zetknęłam na przykład prowadząc konferencje dotyczące mojej pracy. Po wykładzie francuskie mieszczki podchodziły do mnie i pierwsze zdanie, które ze mną dzieliły było „Wie Pani moja sprzątaczka jest Polką i bardzo dobrze pracuje". Na początku wprawiało mnie to w osłupienie bo nie widziałam żadnego związku pomiędzy współczesną Rosją a tym faktem ich życia prywatnego. Tym bardziej, że osoby te nie widziały nic niestosownego w tego typu uwadze. Jak dla mnie był to przejaw „pośredniego" rasizmu bądź po prostu zwykłej głupoty.

Z pewnością ma Pan rację. Nie wiem czy akurat „arabowie" mają gorzej... powiedziała bym szerzej ci, których obce pochodzenie jest widoczne czyli innoskórzy w ogóle.

Hm... mogłabym się wypowiedzieć, gdybym nabyła doświadczenie w tej dziedzinie z jakąś reprezentatywną grupą Francuzów... tak jednak nie jest. Pominę więc tę kwestię milczeniem.

Na razie nie ale mam nadzieję, że zostanie opublikowana nad Sekwaną.

Doktorat mój dotyczył współczesnej Rosji, problemu tożsamości i jej związku z prawosławiem. Książka wydana w 2009 roku jest spopularyzowaną wersją mojej pracy doktorskiej.

Przez ponad pięć lat jeździłam do Rosji i prowadziłam badania, w różnych środowiskach, dotyczące poczucia tożsamości narodowej po upadku komunizmu. Już na początku zdałam sobie sprawę, że ciągle pojawiał się w dyskursach, ankietach, analizach element prawosławia. Nie chodziło tutaj tylko o instytucjonalne prawosławie czyli Kościół moskiewskiego patriarchatu ale o prawosławie jako koncept, odwołanie, element religijności ale też mentalności a nade wszystko tradycji, do której do dnia dzisiejszego próbuje się powrócić by zapełnić to, co rosyjscy aktorzy nazywają „ideologicznym vaccum". W mojej pracy badałam różne sposoby i różne poziomy obecności tego prawosławnego elementu, jego siłę mobilizacyjną, jego wartość kolektywną i indywidualną, jego znaczenie dla współczesnej Rosji. Z wyżej wymienionego wypływają oczywiście realne czasem dramatyczne konsekwencje dla życia politycznego, sądowniczego czy po prostu codziennego zwykłych i mniej zwykłych Rosjan. Znaczenia prawosławia nie należy przecieniać ale też nie należy go nie doceniać. Zawiera ono w sobie nie wyczerpany jeszcze potencjał i silnie warunkuje życie w Rosji.

Ta idea była ściśle związana z Rosją i z Europą centralną... jej miejsce zajęła później czeska idea neopanslawizmu. W dzisiejszej Rosji to raczej puste hasło, skupiające wokół garstkę radykałów choć prace np: Danilowskiego czy Chomiakowa są popularne i wznawiane.

Nadal odgrywają zasadniczą rolę czy to na poziomie ideologicznym, religijnym czy nawet praktycznym. Mam tutaj na myśli sposób funkcjonowania instytucji, system edukacyjny ale już nie to wszystko, co określamy terminem współczesny konsumpcjonizm. W tej dziedzinie aspiracje Rosjan są podobne do naszych. Jednocześnie odrzucają oni inne wartości „zachodu", na których ten sam konsumpcjonizm został wybudowany a więc szeroko pojętą wolność osobistą, religijną i polityczną, możliwość istnienia niesankcjonowanego konfliktu w przestrzeni publicznej jako stałą demokracji itd. Powiedziałabym, że w sytuacjach problemowych (konflikty geopolityczne, zamachy terrorystyczne, wyzwania ekonomiczne) ten „opór" przed „zachodem" albo to co sami Rosjanie określają jako „samobytnost" ujawnia się najmocniej.

Chciałabym powiedzieć „niewielkie" ale może w ten sposób urażę polską dumę narodową? Polska jest po prostu jednym z wielu sąsiadów, z którym nie łączą Rosję jakieś wielkie kwestie wagi międzynarodowej. Owszem nasza przeszłość jest ważna dla nas i ciąży na tych relacjach ale stosunki z Chinami, Japonią, państwami Azji centralnej i USA są ważniejsze i trudniejsze dla Rosjan. Rosjanie lubią Polaków. Odczuwa się to w bezpośrednich kontaktach, ich stosunek do Polski, w badaniach Centrum Levada jest zazwyczaj pozytywny.

Ze strony francuskiej są to poprawne relacje, gdyż robi się wszystko by „niedźwiedzia" nie urazić. Tak więc przymyka się oczy na wiele spraw choć francuscy intelektualiści ostro protestują w wielu kwestiach np: zabójstwa Anny Politkowskiej. Sama brałam udział w tych manifestacjach. Rosjanie Francuzów raczej lubią i coraz więcej przyjeżdża ich nad Sekwanę. We Francji natomiast język rosyjski i studia dotyczące Rosji zanikają. Niebezpieczeństwo, które mógł stanowić ZSRR w latach zimnej wojny znacznie się zredukowało, zainteresowanie Rosją jest więc mniejsze.

Od lat też piszę w sposób popularny: wiersze, eseje, teksty, wspomnienia i powieści. Pracuję na kilkoma tekstami jednocześnie i coraz częściej i chętniej kieruję się ku pisaniu powieści. Daje mi to większą wolność słowa i elastyczność. To sposób na życie, który na obecnym etapie mojej egzystencji jak najbardziej mi odpowiada.

Oczywiście... powoli odchodzę od pracy naukowej; skłaniam się raczej ku pisaniu i pracy publicystycznej.

Nad nowymi książkami i kilkoma artykułami... o odchodzeniu, o śmierci, o latach przedwojennych na Wołyniu... Interesują mnie wciąż teamty historyczne, polityczne ale też egzystencjalne. W tym problem tożsamości i emigracji jest mi szczególnie bliski.

Tego niestety nie wiem. Mój wydawca jest wstępnie zainteresowany moimi kolejnym książkami ale będzie to proza. Czy inne zostaną przetłumaczone na język polski? Jeszcze nie wiem.