Inny Świat | Autor: Gustaw Herling Grudziński

„Inny świat” praktycznie należy już do klasyki literatury polskiej. Jednak, jak to z klasyką bywa, ta kategoria spotyka się w przypadku większości z poczuciem pewnego niesmaku i znużenia jeszcze przed rozpoczęciem utworu, co ma związek z przykrym obowiązkiem czytania lektur szkolnych. Czy „Inny świat” słusznie odgórnie uważany jest za nudną książkę?

Cała fabuła skupia się na losach więźniów rosyjskich łagrów. Każdy z nich znalazł się tam z innych przyczyn, wykonuje inną pracę i przyjmuje inną postawę, co czytelnik stopniowo odkrywa. Tyle w sumie można powiedzieć o zarysie, bo wspominanie o czymś więcej byłoby już wnikaniem w szczegóły na wpół powieści, na wpół reportażu.

Być może nie wszyscy mają tę świadomość, jednak „Inny świat” jest rzeczywiście na poły reportażem, przedstawiającym życie w rosyjskim łagrze. Sam autor przebywał w miejscach, o których pisze i mówi o wydarzeniach faktycznych. Zostały one jedynie sfabularyzowane, co sprawia, że czytelnik ma jeszcze większe ciarki podczas lektury.

Wracając zaś do pytania ze wstępu, uważam, że „Inny świat” nie jest książką nużącą. Nie jest także napisana tak skomplikowanie, żeby przeciętny człowiek nie mógł jej w żadnym stopniu zrozumieć. Główna oś fabuły skupia się na życiu w tym tytułowym „innym świecie”, gdzie nie ma czegoś takiego jak człowieczeństwo, empatia, dobroć. Pochwalane jest znęcanie się, upokarzanie. Przynajmniej w większości przypadków, do czego jeszcze powrócę.

Zatem skoro „Inny świat” nie jest nudny, to jaki? Ja bym tutaj użyła słowa przerażający. Przerażający tak bardzo, że nie można tej pozycji przeczytać za jednym posiedzeniem, bo wydarzenia opisywane przez autora muszą zostać „przetworzone” przez psychikę. Nie jest to literatura łatwa ani przyjemna w odbiorze. Zwłaszcza, że czytelnik nie może powiedzieć sobie: „Ten autor ma niezłą wyobraźnię”, bo to wytwór wyobraźni nie jest. Ze stron wypływa ból więźniów, wyczerpanie katorżniczą pracą, a do tego odbiorca powinien sobie powiedzieć: „To są fakty”.

Myślę, że nie można mówić o klimacie w kontekście pozycji na poły należącej do literatury faktu. Można jednak mówić o silnych emocjach odczuwanych podczas lektury. Przeróżnych emocji – przerażeniu, współczuciu, złości, żalu, smutku. Taka jest jedna z głównych ról literatury oraz sztuki ogólnie. „Inny świat” tę rolę jak najbardziej spełnia, choć te emocje są na tyle silne, że nie poleciłabym tej pozycji komuś o słabych nerwach.

Bohaterowie… Bohaterowie to jest kwestia bardziej skomplikowana, jeśli ma się świadomość, że to byli prawdziwi ludzie. Nie można powiedzieć wtedy, że są oni źle skonstruowani, jednowymiarowi, bo nic nie trzeba było konstruować ani wymyślać. Można jedynie powiedzieć o ich postawach wobec sytuacji ekstremalnej, w jakiej się znaleźli, którą jest przebywanie w łagrze. Herling-Grudziński nikogo nie wybielał, mówiąc, że wszyscy tam są dla siebie dobrzy, że wszyscy się solidaryzują, bo przecież się znajdują się w takiej samej sytuacji. Nie. Herling-Grudziński pokazuje, jak wiele człowiek jest w stanie zrobić, aby przeżyć oraz jak zachowuje się człowiek doprowadzony do ostateczności. Pojawiają się także osoby, które nie wyzbyły się do końca tego człowieczeństwa, jednak na tle wszystkich sylwetek przedstawionych przez autora są one, niestety, nieliczne.

Trzeba przyznać, że „Inny świat” to pozycja niezwykle refleksyjna. Przynajmniej dla mnie. Trudno nie zastanowić się nad sobą, innymi ludźmi, sposobie funkcjonowania społeczeństwa, czytając o takim okrucieństwie, które miało miejsce w rzeczywistości. Z pewnością na tę lekturę trzeba się nastawić psychicznie, bo zagłębianie się w tym bólu wymaga wielu emocji.