Magdalena Abakanowicz | Autor: Praca zbiorowa

  Niedźwiedź Wojtek najpierw stał się bohaterem w armii generała Andersa. Zanim po wojnie dowiedziały się o nim polskie dzieci, przez lata stanowił atrakcję ZOO w Edynburgu. Bogusław Piłsudski, starszy brat Marszałka Józefa, zapisał się w podręcznikach historii japońskiej jako wybitny badacz kultury Ajnów. Aż chciałoby się powtórzyć: „cudze chwalicie, swego nie znacie”.

W przypadku Magdaleny Abakanowicz jest podobnie. Artystka zyskała niebywałą sławę poza granicami Polski, na należne uznanie we własnym kraju musiała trochę poczekać. Co prawda okres jej twórczości przypadł na niewdzięczne czasy głębokiego komunizmu i schlebiania sztuce socrealistycznej, w której nie było miejsca na awangardowe, śmiałe eksperymenty w formie i treści, ale jednak nie każdy zasłużył na osobne hasło w słowniku terminologii plastycznej. Obecnie abakany, czyli monumentalne kompozycje przestrzenne bazujące na tkaninie, sznurku, materiałach pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego, upodobnione do rzeźby, osiągają na aukcjach niebotyczne sumy. Trochę żal, że pięknie opracowany album Wydawnictwa Zysk i S-ka został zredagowany przez Ann Coxon i Mary Jane Jacob, a nie polskiego krytyka sztuki. Co prawda, na dwanaście tekstów cztery należą do Magdaleny Moskalewicz, Michała Jachuły, Marty Kowalewskiej i Iwony Bigos, niemniej jednak fakt, iż książkę tłumaczono z angielskiego jako pokłosie wystawy z 2022 roku w londyńskiej Tate Gallery świadczy o lekkiej rezerwie wobec oryginalnych instalacji artystki.

Niniejsza publikacja to świetnie opracowana monografia dotycząca zarówno życia, jak i twórczości Abakanowicz. Przy czym część poświęcona dorobkowi artystycznemu zdecydowanie przeważa. Praca nosi znamiona naukowe. Poprzedzona wstępem zawiera notę wydawniczą, przypisy, chronologiczną listę wystawianych prac oraz indeks. Równie starannie opracowano szatę graficzną. Kredowobiały papier, liczne wielkoformatowe fotografie sprzyjają delektowaniu się i książką, i sztuką w niej prezentowaną. Cieszy, że publikacja jest na tyle uniwersalna, że powinna przypaść do gustu zarówno laikom, historykom sztuki, kuratorom wystaw. Podsumowuje dorobek kilkudziesięciu lat aktywności Magdaleny Abakanowicz. Kreśli także charakterystykę środowiska artystycznego w Polsce i za granicą.

Instalacje artystki są transkontynentalne, poza kategoriami, a redaktorom albumu udało się uchwycić wszelkie niuanse stylu plastyczki.

Pierwsze rozdziały rzucają więcej światła na samą postać Abakanowicz. Znajdują się tutaj odniesienia do historii rodziny, bliskich. Nie jest to jednak typowa biografia. Książka akcentuje momenty ważne, często poparte bezpośrednimi zwrotami samej Abakanowicz. W Zapiskach artystki można odnaleźć teksty wskazujące źródła inspiracji, stosunek do używanych materiałów, które niczym tkanka organiczna, tworzą bardziej złożone struktury. Są także bardzo poetyckie spostrzeżenia na temat przestrzeni, natury ludzkiej, estetyki.

Magdalena Abakanowicz, a właściwie Marta Magdalena Abakanowicz – Kosmowska urodziła się w 1930 roku i zmarła w wieku osiemdziesięciu siedmiu lat. Jako praktykująca rzeźbiarka była twórczynią rzemiosła artystycznego, jako profesor na uczelniach plastycznych kształciła kolejne pokolenia artystów. Jak sama mówiła o swoich pracach – są one „wnętrzem - schronieniem – odzieniem”. Przyjęło się identyfikować Abakanowicz z tkaniną. Tymczasem wiele jej dzieł wykonano jako odlewy żeliwne, z brązu, czy nierdzewnej stali. Mimo opornej materii i często ogromnych gabarytów kompozycje wykorzystują miękkie formy oraz seryjność wzorca.

Kolejne ustępy kreślą obraz polskiego środowiska artystycznego w latach sześćdziesiątych sprzyjającego rozwojowi młodej innowatorki, a potem doświadczonej twórczyni. Autorki publikacji umieszczają Abakanowicz w kontekście polskiego modernizmu uwarunkowanego poststalinowską codziennością. Zestawiają z teatrami Tadeusza Kantora i Jerzego Grotowskiego, konstruktywizmem Władysława Strzemińskiego, abstrakcjonizmem Henryka Stażewskiego. Wiele tutaj specjalistycznej terminologii, swobodnego poruszania się pomiędzy różnorodnymi kierunkami, ale dla kompletnych laików drogowskazem mogą okazać się umieszczone w tekście przykłady prac ilustrujących dane zjawisko.

Twórczość Abakanowicz długo wymykała się próbom zdefiniowania. Krytycy sztuki starali się uporządkować, zaszeregować oryginalne prace przestrzenne zrywające z „przyściennością” formy.

Wymienione w niniejszym wydaniu prace i wystawy stanowią przykład autorskiego planu pojmowania sztuki. Padają takie hasła, jak organiczne environmenty, sztuka performatywna, dramaturgia przestrzeni, architektura arborealna. Umieszczone w albumie reprodukcje są prawdziwą ucztą dla oczu. Dzięki wysokiej jakości zdjęć widać wszelkie detale, niuanse wzoru, faktury, materiału. Łatwiej nawiązać kontakt i ze sztuką, i z jej twórcą.