Polski Czetnik. Krwawa Bałkańska Droga 1943-1945 | Autor: Marian Błażejczyk

  Kiedy już mi się wydawało, że dzięki historii XX wieku i wydarzeniom związanym z rozpadem Jugosławii wiem już sporo o Bałkanach, przeczytałem książkę, która zupełnie zaburzyła to postrzeganie. Okazuje się, że ten kawałek Europy jest jeszcze bardziej skomplikowany i zagmatwany niż myślałem. Mało tego wokół mnóstwo fałszywych, powielanych opinii, które niekoniecznie muszą być prawdą.

„Polski czetnik” to wprawdzie wspomnienia autora z czasów II wojny światowej, ale jakże inny jej obraz nam przedstawia, inne fakty podaje, trudno im zaprzeczyć. Przyznaję się, że ze szkoły wyniosłem wiadomości iż to bohaterski Josip Broz Tito przez cała wojnę walczył z Niemcami, Włochami, Bułgarami i kim tam jeszcze popadło, co dodatkowo podkreślił film z 1973 roku z Richardem Burtonem w roli dowódcy partyzantów pod tytułem „Sutjeska” Tymczasem rzeczywistość była chyba zgoła inna. Partyzantkę stanowiły Królewskie Wojska Jugosłowiańskie w Ojczyźnie pod dowództwem Draży Mihailovica, a partyzanci Tity stanowili odpowiednik naszej Armii Ludowej, a wiadomo jakimi sukcesami mogła się ona poszczycić...

Nie chciałbym w ogóle podejmować tematu wyborów dróg życiowych autora, który od czetników trafił do Ludowego Wojska Polskiego. Inne to były czasy, inne wybory. Pan Błażejczyk nie o wszystkim chce mówić, nie o wszystkim chce pisać. Z jednej strony go rozumiem, z drugiej mógł trochę więcej szczegółów w tej historii zamieścić, trochę bardziej ją ubarwić, bo można się tylko domyślić, że jego przygody były o wiele bardziej intensywne niż jawią się na kartach tej książki. Ale to już jego osobisty wybór. Powiedział nam tyle, ile uważał za słuszne. Możemy się z nim nie zgadzać i różnie go oceniać, ale podzielił się z nami historią, o której mało kto słyszał.

W naszych realiach wojennych AK miało przynajmniej dwóch wrogów: Niemców i „ludową partyzantkę” i jej mocodawców czyli Sowiecką Rosję. W Jugosławii byli Niemcy (do tego Włosi i Bułgarzy), chorwaccy ustasze, partyzanci Tity, Albańczycy i wszyscy wrogo do siebie nastawieni. Sojusze bywały krótkotrwałe i niepewne, wróg był wszędzie. Kiedy swego czasu czytałem książkę o kierowcy albańskiego króla Zorgu, nie przypuszczałem, że będę czytał o tym jak zachowywali się jego rodacy w czasie wojny. A pogromy Serbów wyglądały być może jak te na Wołyniu. Niepotrzebne okrucieństwo to niestety cecha charakterystyczna takich trochę „domowych” konfliktów.

Książka Mariana Błażejczyka uświadomiła mi, że „kocioł bałkański” to jest jeszcze większy problem niż myślałem i że nie ma tam postaci czarno-białych. Chyba śmiało można powiedzieć, że nie wiadomo kto kiedy jest ofiarą, a kto katem. Sytuacja zmienia się nieustannie i zapewne jeszcze długo nie będzie widać końca tych wszystkich konfliktów.

Jest też taki film z Georgem Clooneyem i Nicole Kidman „Peacemaker”, który również Serbom przypisuje najgorsze cechy i dość jednoznacznie ich określa, ale w tym filmie jest też fragment, kiedy jeden z Serbów z Sarajewa nagrywa tekst zaczynając od słów: „Jestem Serbem, jestem Chorwatem, jestem Muzułmaninem...” (mam nadzieję, że nie pomyliłem mocno cytatu), co być może właśnie bardzo celnie oddaje całą sytuację na Bałkanach.

Bardzo jestem zadowolony, że ta książka do mnie dotarła. Muszę przyznać, że trochę bardziej „otwarła mi oczy” na sytuację bałkańską, ale także na złożoność ludzkich losów. Rzeczywiście można zgodzić się z opinią na IV stronie okładki: książka warta sfilmowania! Ciekawe, czy znajdzie się chętny?