Wędrowiec Po Światach Ze Słów. Tom 1 | Autor: Peter Handke

  Różne są powody, dla których sięgamy po twórczość danego autora. Ktoś nam polecił, spodobał nam się opis fabuły, lubimy niespodzianki, wreszcie – twórca otrzymał jakąś prestiżową nagrodę. Gdy dzieje się to ostatnie, dane nazwisko pojawia się wszędzie, w księgarniach piętrzą się dodruki albo nowe wydania, jeśli wcześniej autor nie był znany, a spore grono czytelników uważa, że nagroda zobowiązuje do zapoznania się z twórczością laureata. Mam tak z noblistami. Z jednymi zaprzyjaźniam się na dłużej, z innymi przeżywam „jednoksiążkową przygodę”.

Peter Handke to noblista za rok 2019, autor wcześniej mi nieznany, więc z tym większym zainteresowaniem zagłębiłam się w tom jego utworów dramatycznych, obejmujący pierwsze trzydzieści lat jego twórczości. Sam autor to postać nietuzinkowa – buntownik, kontestator, współpracownik awangardowych plastyków i literatów, uwielbiający eksperymenty językowe, inspirujący się egzystencjalizmem i teatrem absurdu.

Tom pierwszy zawiera 9 tekstów, z których każdy jest literackim zaskoczeniem. Widać, że ojcem chrzestnym twórczości Handkego jest Albert Camus, szczególnie w sztuce „Samooskarżanie”. Tu osoba snuje monolog o kondycji człowieka w absurdalnym świecie, w którym pewny jest tylko bezsens istnienia, a ludzie muszą w cierpieniu i niemocy trwać do śmierci. Krytycy uznają, że Handke przełożył tu na język teatru mikropowieść Camusa „Obcy”. Meursault ze swoim autokrytycyzmem staje się duchowym bliźniakiem Mówcy Handkego. Obaj są obcy, osobni, nie przystają do rzeczywistości.

Jeśli nie są nam straszne eksperymenty językowe, docenimy zamysł sztuki „Wołanie pomocy”. Tu autor za nic ma interpunkcję i zasady ortograficzne, kończy zdania w połowie, urywa w niespodziewanych momentach. Lepi całość z reklam, instrukcji obsługi i artykułów prasowych, nadając jej całkiem nową wartość.

Handke eksperymentuje też inaczej. Angażuje widzów, którzy muszą bardziej niż zwykle starać się, by zrozumieć dzieło. Didaskalia są dłuższe niż dialogi, aktorzy decydują, które partie tekstu mają mocniej dotrzeć do odbiorców, a które muszą oni sobie „dopowiedzieć”. Obcowanie ze sztuką staje się więc wysiłkowe, wymaga współpracy, a nie tylko konsumpcji.

W tym tomie znajduje się też sztuka, która uznawana jest przez krytyków za wyjątkową i niezwykłą – „Kaspar”. Odnosi się ona do postaci tajemniczego Kaspara Hausera, nazywanego „sierotą Europy” i „zagadką swoich czasów”, który inspirował wielu twórców. Handke, opowiadając historię Kaspara, prezentuje nam tak naprawdę historię rodzenia się ideologii, siły języka, mocy słów, które zaklinają rzeczywistość, uwodzą, dają szczęście, ale i prowadzą ku zagładzie.

Skąd autor czerpie inspirację? Jak sam stwierdza: „Jestem uważnym czytelnikiem” i do grona swoich mistrzów, poza wspomnianym już Camusem, zalicza Szekspira, Dostojewskiego, Kafkę, Faulknera, Czechowa. Podkreśla, że intertekstualność to siła dzieła, dlatego chętnie używa cytatów w roli motta, parafrazuje wątki, ale też bawi się własnymi tekstami: fraza z jednej sztuki może stać się tytułem kolejnej. Świadczy to o erudycji autora, o jego wyobraźni niemal bez granic, ale też o ogromnym zaufaniu wobec odbiorcy. Czytelnik – widz musi przecież dotrzymać kroku autorowi, musi wypracować narzędzia emocji i umysłu, które pozwolą mu na odnalezienie pozostawionych przez autora tropów.

„Wędrowiec po światach ze słów” to wyzwanie intelektualne. Wymaga od czytelnika uwolnienia się z pewnych ram, zapomnienia o klasycznych zasadach, którymi rządzi się literatura. Potrzeba swobody ducha, by zrozumieć i, co najważniejsze, docenić nowatorstwo i niesztampowe traktowanie tematu. Jeśli czytelnik będzie to potrafił, zachwyci się twórczością noblisty.