Definicja mówi, że portret, to obraz, zdjęcie lub rzeźba postaci przedstawiająca odwzorowanie jej wyglądu zewnętrznego, niekiedy wraz z jej cechami charakteru. Artyści w różny sposób ujmują ten temat, np. ukazują tylko głowę i ramiona, bez nadmiaru przestrzeni. Osoba sportretowana całopostaciowo pokazuje nam wielkość i ważność postaci.

Na początku był obraz. Zanim każdy z nas nauczył się mówić i wypowiadać na jakiś temat, to zaczęliśmy widzieć i postrzegać świat za pomocą obrazów. Próbowaliśmy analizować, to co świat ma nam do przekazania. Intuicyjnie odbieraliśmy przekaz z zewnątrz.
Podobnie jest teraz, gdy jako dorosłe osoby wybieramy się na przykład do galerii sztuki. Przyglądając się dziełu sztuki, już na pierwszy rzut oka, możemy bardzo szybko stwierdzić czy to „coś" nam się podoba czy nie, czy wywołuje w nas jakieś emocje.
Na pewno wielokrotnie każdy z nas zastanawiał się nad tym, dlaczego pewne działania artysty do nas przemawiają, a inne nie. Dlaczego druga osoba zachwyca się nad twórczością jakiegoś artysty, nad którą my przechodzimy obojętnie i nie wzbudza to w nas żadnych emocji.
Emocje. Jak ważne są one w odbiorze sztuki? To podstawowe założenie każdej ze sztuk, wzbudzać emocje. Nieważne jakie, czy to jest lęk, zachwyt, obrzydzenie, ważne jest to odczucie. Sztuka z założenia ma nas poruszać i pobudzać do dyskusji. W przeciwnym razie, czymże ona by była? Tylko ślepym zapisem minionej przeszłości?
Dlatego zapytam po raz wtóry: dlaczego niektóre obrazy bardziej nam się podobają niż inne? Co jest decydującym czynnikiem, który wpływa na pozytywny bądź negatywny odbiór dzieła? Na tak postawione pytanie jeszcze nikt nigdy nie dał zgodnej odpowiedzi.
Proste w odbiorze obrazy nie są zazwyczaj krytykowane. Podlegają głównie ocenie: podoba mi się, nie podoba mi się. Pod uwagę po prostu brana jest "ładność" eksponatu i łatwość jego odbioru oraz przesłania, i to przeciętna osoba potrafi zrozumieć, nie znając nawet podstawowych zasad czytania sztuki. Niestety gorzej mają się sprawy gdy chodzi o sztukę współczesną lub sztukę trudniejszą w odbiorze, która wymaga chwili zastanowienia się i chociażby chęci próby interpretacji. Jeśli jednak zaczniemy się zastanawiać i zechcemy drążyć temat i odpowiedzieć sami sobie na pytanie: "dlaczego to dzieło powstało i o czym mówi, jaką koncepcję miał artysta"? To, samoodkrywanie sztuki pozwoli nam po pierwsze, odpowiedzieć na podstawowe wyżej postawione pytanie, a po drugie poczujemy wielką satysfakcję, że w pewnym stopniu umieliśmy odkryć intencje autora.
Każdy z nas myśli, że artysta kreuje swoją pracę w chwili natchnienia. Nic bardziej mylnego, bo wbrew pozorom, jest ona przynajmniej w większej części bardzo przemyślana.
Oczywiście zdarzają się wyjątki ale zazwyczaj potwierdzające regułę. Aby jednak zrozumieć zamysł twórcy, należy znać między innymi kontekst powstania dzieła, jego wielkość, wzajemne korelacje różnych czynników, których są dziesiątki. Parafrazując słowa Johna Bergera należy powiedzieć „sposób, w jaki postrzegamy rzeczy, zależy od naszej wiedzy bądź wiary". Bardzo ważna jest także biografia artysty, bo wielokrotnie życie i osobiste doświadczenia, powodują, że ten „ktoś" zaczął tworzyć.
Kiedy już patrzymy na obraz, to zaobserwujmy technikę wykonania, jakie kolory zostały użyte, zwróćmy uwagę na światło i cień, dynamikę postaci. Teraz chcę przedstawić podstawowe "reguły gry czytania obrazu", a wówczas, po ich poznaniu patrzenie na dzieło sztuki będzie łatwiejsze, przyjemniejsze i niosące wiele radości.

W pierwszym momencie, gdy patrzymy na obraz, to od razu zauważamy temat i kompozycję. Zacznijmy od portretu, który jest chyba najczęstszym motywem w malarstwie.

 Definicja mówi, że portret, to obraz, zdjęcie lub rzeźba postaci przedstawiająca odwzorowanie jej wyglądu zewnętrznego, niekiedy wraz z jej cechami charakteru. Artyści w różny sposób ujmują ten temat, np. ukazują tylko głowę i ramiona, bez nadmiaru przestrzeni. Osoba sportretowana całopostaciowo pokazuje nam wielkość i ważność postaci.
Spójrzmy na obraz, autorstwa Marcina Kobera z 1583 roku, na którym widzimy Stefana Batorego ubranego w czerwony płaszcz (męstwo i odwaga) z lewą nogą wysuniętą do przodu (intuicja, opieszałość).

Model może występować także w ujęciu typu "en face" czyli frontalnie, z profilu lub z trzech czwartych, tak jak to widać na obrazie Leonarda da Vinci Dama z gronostajem. Widać zatem jak ważna jest skala postaci, to znaczy czy wypełnia cale płótno i przez to narzuca swoja osobą temat obrazu lub jest tylko jego elementem składowym. Włączenie innych części portretu, spowoduje, że o wiele więcej dowiemy się o postaci, np. jakie miała zainteresowania, czy lubiła zwierzęta, prace w ogrodzie, w domu.

Znamy również portrety zbiorowe, na których możemy zauważyć relacje między postaciami oraz tło i przestrzenie, które dzielą lub wiążą głównych bohaterów. Zwracając uwagę na to, zastanawiamy się nad tym jaką snują dla nas opowieść oraz jakim ładunek chciał nas, odbiorców, obdarzyć autor? Ułożenie osób na obrazie może nam wiele powiedzieć o atmosferze tematu. Osoby, ustawione frontalnie, na obrazie do siebie, mogą nam zasugerować na przykład konflikt między nimi. Natomiast luki i przestrzenie mogą wzmocnić kompozycję i sprawić, że postaci stają się trójwymiarowe.

Spójrzmy na obraz Fransa Halsa, pochodzący z 1664 roku, pt.: Portret regentek domu staruszek w Haarlemie.

Sztuka często nam przedstawiała i nadal przedstawia tematy: historyczne, religijne, mitologiczne, sceny z życia codziennego. W dawniejszych czasach sceny historyczne lub religijne były jedynym przekazem dla niepiśmiennego ludu.
Sceny rodzajowe „moralizatorskie", przeznaczone były głównie dla plebsu, a mitologiczne do przysłowiowych „pałaców".
Patrząc na kompozycję śledzimy narrację i akcję czyli zwracamy uwagę na rytm, równowagę i harmonię. Obraz tak jak muzyka musi grać rytmicznie, to znaczy elementy mogą być powtórzone, przeciwstawne, z werwą lub spokojne.
Kompozycja jest fundamentem każdego dzieła i decydująca o mocy przekazu dzieła. Bardzo istotny jest kolor oraz kolory przeciwstawne względem siebie. Tak jak na powyższym Portrecie regentek; czerń i biel.
Istotną sprawą jest cień, światło i jego kierunek. Światło buduje nastrój. Może być miękkie i łagodne lub mocne, budzące w nas grozę.
To tylko podstawowe elementy, które pozwolą nam nauczyć się czytać obrazy. Zróbcie mały eksperyment i spójrzcie, na jakiś już wam znajomy obraz, biorąc pod uwagę tylko powyższe elementy. Czy zobaczyliście coś więcej niż poprzednim razem?

Więcej na: