M Syn Stulecia | Autor: Antonio Scurati

 „M. Syn stulecia” to opowieść o dojściu Mussoliniego do władzy. To portret człowieka, który był absolutnym mistrzem włoskiej polityki i stał się jednym z najbardziej wpływowych i podziwianych władców oraz epoki, która stworzyła mu idealne warunki do stania się kimś takim właśnie. Auto skupia się przede wszystkim na pierwszej dekadzie dwudziestolecia międzywojennego (akcja powieści obejmuje lata 1919-1924), dzięki czemu może przeprowadzić drobiazgowe studium przypadku, który jak widać wciąż fascynuje i budzi przerażenia.

To co przede wszystkim zwraca uwagę to forma, w jakiej postanowił opowiedzieć Scurati o narodzinach włoskiego faszyzmu – krótkie, paru stronicowe rozdziały przeplatane autentycznymi fragmentami tekstów z epoki. Początkowo może to nawet irytować, czyni bowiem lekturę nieco szarpaną i nie pozwala czytelnikowi złapać rytmu. Lecz jest to tylko pierwsze wrażenie, nienawykłego do takiej formy odbiorcy, które po kilkudziesięciu stronach przechodzi niezauważalnie w rodzaj transu i niekłamaną fascynację wejściem nie tylko w świat czynów Mussoliniego i jego towarzyszy i antagonistów, ale także ich świata wewnętrznego.

Efekt o którym mowa, to zasługa wplecenia w beletrystyczną niemal narrację strzępków autentycznych wpisów prasowych, listów i manifestów głównych postaci tego fragmentu dziejów, któremu postanowił poświecić monumentalne, liczące sobie ponad 700 stron, dzieło Antonio Sculari. Autor, urodzony w 1969 roku w Neapolu, jest wykładowcą na wydziale literatury współczesnej uniwersytetu w Mediolanie. Przez wiele lat zajmował się badaniem nad językiem wojny i przemocy, co niewątpliwie skłoniło go tego, by opowiedzieć o panu M. właśnie w tak nietuzinkowy sposób. Najpierw więc dostajemy kawałem do złudzenia przypominający fragment klasycznej beletrystycznej prozy, gdzie bohatera poznajemy nie tylko w działaniu, ale poznajemy też jego myśli, mamy okazję poznać stan jego emocji. Następnie znajdujemy potwierdzenie tego wszystkiego we fragmentach z dokumentów z epoki. Są to przede wszystkim fragmenty wypowiedzi prasowych Mussoliniego, zamieszczone w „Il popolo d’Italia”, której był redaktorem naczelnym, ale także fragmenty listów, dzienników, telegramów nie tylko głównego bohatera tej opowieści, ale też innych kluczowych postaci znanych nie tylko z kart podręczników historii.

Nie jest to więc klasyczna biografia ani tym bardziej akademicka rozprawa. To „Powieść, na którą czekaliśmy latami. Arcydzieło”, jak nieco emfatycznie wyznał Roberto Saviano, włoski pisarz i dziennikarz, któremu światowy rozgłos przyniosła głośna książka „Gomorra”. Trudno się jednak nie zgodzić z tą opinią. Powieść spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem ze strony krytyków i błyskawicznie stała się we Włoszech bestsellerem, a zainteresowanie czytelników było tak wielkie, że konieczne okazały się kolejne dodruki. Prawa do książki sprzedano do trzydziestu krajów, więc dzięki wydawnictwu Sonia Draga my możemy cieszyć się kapitalnym polskim przekładem autorstwa Aliny Pawłowskiej – Zampiono.

Ta wielka i śmiała powieść, zgodnie z frazą Pier Paolo Pasoliniego „Jestem silny przeszłością”, z której Autor uczynił motto swojej książki, zdaje się przypominać o niebezpieczeństwach, z którymi wciąż zmaga się współczesny świat. Obierając Mussoliniego za głównego bohatera swej powieści, Scurati patrzy na niego z fascynacją, ale i przerażeniem oraz świadomością, że warunki, które umożliwiły przedwojennemu hegemonowi dojście do władzy, wciąż istnieją – nie tylko w społeczeństwie włoskim, lecz we wszystkich narodach XXI wieku. Opowiadając o faszyzmie „od środka”, bez filtra politycznego i ideologicznego, autor przypomina fakty, które usunięto już ze zbiorowej pamięci. A głód wiedzy, sądząc po reakcjach na tę pozycję, zdaje się być wciąż nienasycony, co zdaje się dawać nadzieję, że choć historia lubi się powtarzać, to jednak nie zawsze musi, jeśli będziemy w stanie wyciągać z niej wnioski. Scurati daje ich aż nadto.