Kobiety | Autor: Ewa Mańkowska Grin

„Kobiety” to czwarty tom z serii Żydowscy obywatele Krakowa autorstwa Ewy Mańkowskiej – Grin. Poprzednie części krążą wokół sztuki i kultury oraz kuchni i kultury, ale zasadniczą oś wyznaczają dzieje przedwojennej Polski. Konkretnego miejsca – Krakowa i jasno określonych bohaterów - Żydów mieszkających w Krakowie. Zasłużonych działaczy społecznych, polityków, artystów itd. Obecne wydanie skupia się na portretach ponad dwudziestu nietuzinkowych kobiet. Są i mężczyźni (kilku), ale stanowią jedynie tło dla bohaterek książki.

Fascynujące, jak z krótkich biogramów można wysnuć niepowtarzalne, jedyne w swoim rodzaju, bo indywidualne, historie człowieka. Krótka notka, a wyobraźnia podpowiada ciąg dalszy. Żyła… uczyła się… pracowała… Ogólny schemat w różnych wariantach, dzięki wzmocnieniu umieszczonego w załączniku zdjęcia sprawia, że bohaterki opracowania, choć na chwilę, odzyskują swoje miejsce na kartach historii. Pamięć o nich ożywa, a to jest przecież głównym celem publikacji tego typu: ocalić od zapomnienia.

Bardzo ciekawy zabieg, aż chciałoby się dopisać – budujący interakcję z czytelnikiem, to nadanie „Kobietom” formy Notesu do czytania. Dzięki pozostawieniu pustych stron między poszczególnym kartami, mamy możliwość dopisania, uzupełnienia tego opracowania. Do czego, zresztą, zachęca sama autorka. Prowokuje do wszczęcia własnych, czytelniczych badań i poszukiwań. Przemyśleń. Okazuje się, że naukowa monografia o charakterze albumowym wcale nie musi być nudna. Od strony graficznej też prezentuje wysoki poziom.  Wydawnictwo EMG zadbało o kredowy, szlachetny papier i staranną edycję zdjęć (kolorowe reprodukcje obrazów, fotografie w sepii, archiwalne czarno – białe zdjęcia dokumentów). To dodatkowy wyraz szacunku wobec podmiotów publikacji. Do tego bibliografia oraz równoległe prowadzenie tekstu w języku angielskim. Zabieg przemyślany, zwiększający zasięg potencjalnych/ rzeczywistych odbiorców.

W literaturze często przyjęło się powielać stereotypowy obraz Żyda – ortodoksa w chałacie, porywającego dzieci, by przerobić je na macę, wykorzystującego finansowo „biednego” Polaka, ewentualnie właściciela szynku, handlarza przysłowiowym mydłem i powidłem. Niechętnie zwraca się uwagę na wykształconą, zasymilowaną elitę formującą obraz państwa. Jeszcze mniej znajdziemy na temat kobiety żydowskiej. Rządzą również stereotypy. Jest cicha, pobożna, z nadrzędną rolą żony i matki. Jeśli wykształcona, to rzadko i z nikłymi szansami na tzw. karierę. Ale trzeba pamiętać, że taką pozycję w przedwojennej Polsce (ba! na świecie) miało ponad dziewięćdziesiąt procent kobiet i nikogo to nie dziwiło. Tym większe słowa uznania pod adresem kobiet zaprezentowanych w tej publikacji. Silnych, mądrych indywidualistek wyprzedzających swoją epokę, którym okoliczności losowe lub wojenne przerwały lub zaprzepaściły szanse na rozwinięcie skrzydeł. Albo: wręcz przeciwnie. Które odeszły spełnione w swoich wyborach.

Są zatem tutaj działaczki społeczne, np. Celina Sare (żona „tego” architekta Józefa Sare, zastępcy prezydenta Krakowa), mecenaski i wielbicielki sztuki, np. Elza Sare (córka powyższych, portretowana wielokrotnie przez samą Olgę Boznańską), dziennikarki i tłumaczki, np. Janina Katz, Henryka Fromowicz – Stillerowa (z wykształcenia doktor filozofii, z zamiłowania redaktorka pisma dla dzieci i młodzieży „Okienko na Świat”), artystki, np. malarka Maria Fromowicz – Nassau – Simeoni (jedna z pierwszych studentek na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie), czy Alicja Halicka (malarka, ale i projektantka dekoracji, scenografii baletowych do przedstawień m.in. Igora Strawińskiego, także ilustratorka książek, magazynów modowych, w tym słynnego Vogue’a. W końcu – skandalistka, która jako jedna z pierwszych pań w Krakowie „ośmieliła się” jeździć na rowerze).

W tym zacnym gronie jest także prawdziwa businesswoman. Znana na całym świecie Helena Rubinstein. Założycielka koncernu kosmetycznego, który do dziś firmuje krwistoczerwone szminki, kremy i perfumy, ale i miłośniczka sztuki, przyjaciółka Salvadore’a Dalego i Pabla Picassa. Są lekkoatletki, mistrzynie Polski (Maryla Freiwald) i pierwsze w Małopolsce  doktorki praw z własną kancelarią adwokacką (Erna Eibenschützowa). Lekarki (Paulina i Dora Wasserberg, Henryka Gottliebowa – założycielka sanatorium dla dzieci w Zakopanem) oraz aktorki (Zofia Jasińska – Filipowska występująca m.in. u Juliusz Osterwy).

Wszystkie wyjątkowe. Zebrane w prezentowanej publikacji. Warto przestudiować.