Białe Noce I Inne Opowiadania | Autor: Fiodor Dostojewski

  Fiodor Dostojewski to nie ktoś, kto kojarzy nam się z krótką formą. Owszem, miewał powieści, które można by zaliczyć do nowelek właściwie, ale przede wszystkim kojarzymy go z rozbudowanymi, solidnej grubości klasycznymi tomiszczami prozy, która ani nigdzie się nie spieszy, ani nie unika opisów. A tymczasem całkiem sporo opowiadań i nowelek też wyszło spod jego ręki i część z nich mamy z niniejszym zbiorze.

A tych tekstów jest dokładnie cztery. W tytułowym poznajemy pewnego marzyciela, człowieka, który snuje się całymi dniami po mieście, unikając ludzi, aż spotyka pewną kobietę i… W drugim tekście też poznajemy losy mężczyzny, który się snuje, ale ten robi to nocami. I znów pojawia się kobieta, tym razem taka, której mężczyzna szuka. Mężatka na dodatek. Czego od niej chce?

Potem siłą napędową wydarzeń staje się przyjazd księcia. Książę młodu nie jest, za normalnego też ciężko go uznać, ale staje się nie tylko idealnym materiałem do plotek, ale także i potencjalnie dobrym kandydatem na męża. A na koniec, w ostatnim tekście, poznajemy szaloną przygodę człowieka, który zostaje połknięty przez… krokodyla!

W świecie pisarzy już tak jest, że jedni powtarzają, iż krótkie formy to niezwykle trudny rodzaj twórczości i nie wychodzą im najczęściej nawet w połowie tak dobrze, jak powieści (tu mógłbym niejednego wymieniać, jak choćby Johna Irvinga), inni zaś właściwie nie są w stanie wyjść poza opowiadania i nowele (Amy Hempel, Andrzej Pilipuk, którego powieści są nieznośnie przeładowane wątkami). Oczywiście są też i tacy, którzy potrafią i krótko, i długo, powieści, nowele, opowiadania. I to potrafią tak, że dane dzieło zachwyca. No i Dostojewski to zdecydowanie jeden z nich.

Zresztą ta granica co jest opowiadaniem, nowelą a co powieścią jest płynna. Widać to po tytułowym tekście, który śmiało można sklasyfikować jako opowiadanie, a zarazem w podtytule pada wyraźnie termin „powieść”. Mniejsza ilość stron nie zmienia tu jednak właściwie nic. Styl jest taki sam, ten typowy dla Dostojewskiego klimat także panuje na stronach, a co najważniejsze jest tu dogłębna analiza ludzkiego umysłu, ludzkich charakterów, psychiki, świata, społeczeństwa… Czy pisze typowe dla siebie, bliskie ziemi teksty, czy skręca w niemal surrealistyczne rejony, wszystko to przesycone jest głębią, pięknem, prawdą, siłą i jakąś taką nostalgią. Czasem bywa zabawnie, czasem dramatycznie, zawsze przejmująco i poruszająco, skłaniająco do zadumy, refleksji, ale i przemyśleń. No świetnie, po prostu świetnie.

I podobnie świetnie przedstawia się sam styl, głęboki, treściwy, literacko jak najbardziej urzekający i satysfakcjonujący. Każda z zebranych tu prac, choć wszystkie różnią się od siebie, to literatura dojrzała, dobrze poprowadzona, głęboka i treściwa. Nie jest wprawdzie tak obszerna, jak pozostałe utwory Dostojewskiego, jednak absolutnie niczego jej nie brakuje. Wciąż bowiem to rzecz z najwyższej literackiej półki, wysmakowana, ambitna i piękna. I analityczna, i emocjonalna, nieepatująca przemocą ani kontrowersjami, po prostu prawdziwa w swej zwyczajności i skłaniająca do myślenia. Coś, czego absolutnie nie trzeba nikomu polecać, bo Dostojewski to klasa sama w sobie i już jego nazwisko jest najlepszą rekomendacją – niemniej i tak polecam. Ot żeby dopełnić formalności. I okej, można się tu czepiać, że to nie lektura na miarę „Braci Karamazow” czy „Zbrodni i kary” (że wymienię tylko najsłynniejsze, największe dzieła rosyjskiego mistrza), ale… Właśnie, po co, jak i tak jest wyśmienicie, wysmakowanie i z zapewnieniem wszystkiego, czego pragniemy, jeśli tkwią w nas czytelnicze ambicje?

  Czy macie swoich ulubionych klasyków rosyjskich? Ja z pewnością mam, a od czasu licealnego spotkania ze „Zbrodnią i karą” zalicza się do nich Fiodor Dostojewski. Skoro zatem pojawiają się ostatnio, za sprawą wydawnictwa MG, piękne nowe wydania starych powieści autora, nadarza się idealna okazja do tego, by sięgnąć po coś innego niż szkolny klasyk.

W pierwszej kolejności zatem na tapet wzięłam krótką formę w wykonaniu Autora, czyli „Białe noce i inne opowiadania”. Przepiękna okładka kryje w sobie zbiór czterech nowel, które choć różnią się treścią łączy jeden wspólny czynnik – wszystkie kryją w sobie głęboką analizę ludzkiej psychiki, której wiwisekcję, niczym wytrawny terapeuta, czyni Dostojewski, drążąc i wnikliwie analizując mroki człowieczej duszy. W każdym z opowiadań, tak w tytułowych „Białych nocach”, jak i w „Cudzej żonie”, w „Snie Wujaszka”, czy w „Krokodylu”, Autor nie tylko ukazuje swą przenikliwość w odczytywaniu ludzkich pragnień, w pojmowaniu trapiących człowieka dylematów moralnych, w toczącej duszę walce dobra ze złem, ale dodatkowo daje upust swojemu humorystycznemu podejściu do życia. Chociażby w „Cudzej żonie”, czy w „Krokodylu” czytelnik ma okazję poznać komiczną odsłonę twórczości Autora, dzięki której poznajemy Dostojewskiego jako satyryka, a nie tylko jako  demaskatora brutalnej rzeczywistości społecznej.

A o czym pokrótce traktują opowiadania w zbiorze? "Białe noce", pierwsze opowiadanie w zbiorze, to nostalgiczna historia naiwnego marzyciela pogrążonego we własnym świecie. Tu czuć tęsknotę i ciągłe poszukiwanie swego miejsca na ziemi, gdyż główny bohater opowieści włócząc się bez celu po petersburskich zaułkach rozmyśla nad sensem swego istnienia i poczuciu osamotnienia, aż do czasu, gdy na swej drodze nie spotyka tajemniczej kobiety, którą postrzega jako jedną osobą, która będzie go w stanie zrozumieć. Ta opowieść jest pełna melancholii i tęsknoty, a Dostojewski doskonale oddaje atmosferę białych nocy, które sprawiają, że granica między marzeniem a rzeczywistością staje się nieostra.

Kolejne opowiadanie - "Cudza żona" to opowiadanie o namiętności i moralnej dualności. Tym razem pewien miłośnik damskich względów przemierza Petersburg, w poszukiwaniu pewnej przedstawicielki płci pięknej. Odkryjemy zatem tajemnice nocnego życia miasta, a jednocześnie różne oblicza miłości, łącznie z pożądaniem i obsesją na jej punkcie.

Poza sam Petersburg, ale w jego okolice, przeniesiemy się z kolei w "Śnie wujaszka", w którym głównym bohaterem okaże się pewien wzbudzający wiele kontrowersji wśród mieszkańców pewnej małej gminy.  Będzie i śmieszno i strasznie, gdyż w tej opowieści pojawi się  ironicznie spojrzenie na rosyjskie warstwy społeczne, ukazując absurdy towarzyszące skrajnościom tego społeczeństwa, tak na jego wysokich, jak i na niskich szczeblach.  

Wreszcie jest "Krokodyl", w którym miejsce absurdu zajmie groteska i tu będzie wyjątkowo humorystycznie, wręcz komicznie. Czytelnik pozna bowiem rzeczywistość z perspektywy życia we wnętrzu tego osobliwego gada. Dostojewski bawi się tu formą, posługuje się wręcz kpiarstwem, po to, aby zyskać pretekst  do ukazania ludzkich reakcji na nietypowe wydarzenia.

Każde z opowiadań to mistrzostwo gatunku. Stanowią one wręcz małe arcydzieła, w których Dostojewski nie tylko potrafi posługiwać się w perfekcyjny sposób słowem, ale tworząc fabułę udowadnia, że jest wnikliwym obserwatorem, wręcz krytykiem społecznym, który punktuje wady, wskazuje na przywary, a jednocześnie podkreśla pragnienia ludzkiej duszy. Jego bohaterowie, choć różnorodni, żyją w świecie iluzji, pragnąc uciec od duszącej rzeczywistości, jednocześnie jednak podtrzymując ją własnymi działaniami. Mistrzowskie przedstawienie psychologii postaci, bogactwo szczegółów oraz subtelne użycie symboliki, czynią z tego zbioru znakomitą lekturę nie tylko dla miłośników rosyjskiej literatury, ale dla wszystkich wielbicieli klasyki w mistrzowskim wydaniu. Polecam zatem serdecznie "Białe noce i inne opowiadania", gdyż z pewnością jest to arcydzieło w literackim dorobku Dostojewskiego.

  Kolejna już książka Fiodora Dostojewskiego ze strony Wydawnictwa MG, w tych pięknych, twardych okładkach. Tym razem - podobnie zresztą jak w Opowieściach fantastycznych, mamy do czynienia ze zbiorem krótkich opowiadań, które swoją formą kontrastując nieco z typowi powieściami Dostojewskiego. Ten najnowszy zbiór składa się z czterech opowiadań: tytułowych Białych Nocy oraz Cudzej Żony, Snu Wujaszka i Krokodyla.

Zanim zacznę od komentarza każdego z opowiadań, wróćmy jeszcze do serii, której kolejną częścią jest ta książka. Wydawnictwo MG już wydało całkiem pokaźną kolekcję dzieł Fiodora Dostojewskiego - wszystkie w pasujących okładkach. Chociaż muszę przyznać, że gdy stoją obok siebie na półce, to brakuje jeszcze kilku odcieni, które zespolą ze sobą całą serię. Wydane w tym tomie opowiadania są tym razem ukłonem w stronę raczej mniej znanych utworów Rosjanina, z którym kojarzą się raczej grube tomiszcza psychologiczne. Natomiast tutaj trzy ostatnie opowiadają zieją komedią, która jest ogólnie dosyć niespodziewana - ale nie zawodzi, wręcz niesamowicie zaskakuje.

Pierwsze opowiadanie w tomie, tytułowe Białe Noce. Swoim klimatem odbiegają od pozostałych opowiadań, które w odbiorze są lekkie i zabawne. Tutaj natomiast króluje sentyment. Na naszych oczach scalają się losy dwójki samotnych ludzi, którzy niespodziewanie spotykają się na ulicach Petersburga (wracamy więc do ukochanego miasta Dostojewskiego). A następnie w białe noce spotykają się ponownie, by wspólnie rozważać i dyskutować na temat iluzjonizmu życia i otaczającego ich świata. Jest to wyjątkowo trudne opowiadanie i szczerze, nie nadaje się ono za bardzo na początku książki - bo szczerze, po przeczytaniu ma się ochotę odłożyć tę książkę i pogrążyć się w ‘poksiążkowej depresji’. Kipi tutaj melancholia, tęsknota, a między linijkami jesteśmy w stanie wyczuć tą bolesną miłość ukrywającą się w marzeniach. Zaciera się granica: między iluzją, a rzeczywistością.

Następna w kolejce opowieść to Cudza Żona. Namiętność, pożądanie i szaleństwo - brzmi jak tania komedia romantyczna, ale nie dajcie się zwieść. Chociaż bywa dość komicznie, to czuć, że czyta się Dostojewskiego: dylematy moralne i zacierająca się granica (tym razem nieostrość jest między tym, co dobre, a tym co złe).

Trzecie z kolei opowiadanie: Sen Wujaszka, najdłuższe opowiadanie ze zbioru. Ta opowieść idealnie pokazuje nonsensy ówczesnego rosyjskiego społeczeństwa: Dostojewski mistrzowsko przedstawia wszystkie niedorzeczności będące wówczas na porządku dziennym. Momentami było trochę nudne, bo musiałam naprawdę zmusić się, żeby skończyć to opowiadanie, jednak było warto. Sen Wujaszka to naprawdę ciekawe połączenie intryg, moralności i pozorów.

Ostatnie z opowiadań o niepełnym tytule: Krokodyl (Zdarzenie niezwykłe albo przygoda w Pasażu). Pełny tytuł tak naprawdę spoileruje cały utwór: Prawdziwa opowieść o tym jak pewien jegomość w wiadomym wieku i o wiadomym wyglądzie został połknięty żywcem, do szczętu, przez krokodyla z Pasażu i co z tego wynikło. To tak w skrócie. Szczerze, to po Dostojewskim w ogóle nie spodziewałam się czegoś takiego. Niemniej jednak, podczas czytania naprawdę się uśmiałam (a szczególnie ze sposobu, w jaki zostali przedstawienie niemieccy bohaterowie).

Słowem podsumowania, bardzo cieszę się, że miałam okazję przeczytać tę książkę; pokazała mi twórczość autora z trochę innej strony, nieco kontrastującej z tym, z czym normalnie jest kojarzony. Ogólnie, to polecam tę książkę wszystkim fanom Dostojewskiego i wszystkim, którzy przygodę z tym autorem chcą zacząć, ale nie bardzo wiedzą od czego. Moim zdaniem, na rozgrzewkę ta książka jest w sam raz (tylko może niekoniecznie zaczynać od Białych Nocy).