Wróg | Autor: Erich Maria Remarque

  Opowiadania. Do tego niewiele ich i na dodatek krótkie. Ledwie kilka stron każde. Za każdym razem z I wojną światową w tle. Kwintesencja pacyfizmu. Lub raczej porażający efekt wojny dla zwykłego człowieka. Nie można przejść obok nich obojętnie. Zostają w głowie na dłużej. Dużo dłużej.

I wojna światowa w Europie Zachodniej jest zwana „wielką wojną”. Obchody jej rocznic są o wiele bardziej uroczyste i intensywne niż wspomnienia II wojny światowej. Dla Francuzów czy Belgów ta pierwsza była właśnie „wielka”, a ta druga ledwie się zaznaczyła. W pierwszej zginęło kilka milionów młodych mężczyzn, w drugiej nieporównanie mniej. Była okupacja, ale coraz bardziej kojarząca się z „Allo, allo”. Zupełnie inaczej odbieramy te dwa wydarzenie w naszej części Europy. U nas efekt I wojny to niepodległość, a dopiero II wojna to trauma.

Samo tytułowe opowiadanie jest opisem zjawiska, które kilkakrotnie następowało na froncie zachodnim. Chodzi o nawiązywania kontaktów poprzez linię frontu, słowo „bratanie” się to może za dużo, ale potrzeba poznania, potrzeba ludzkich uczuć pomimo całego piekła wojny, było niewyobrażalne. Nie mniej zjawiska te bardzo obniżały morale żołnierzy po obu stronach i sztaby tępiły je z zaciekłością. Wszak wojna to wojna.

Tak zwany stres pourazowy stał się modny dopiero od kilku czy kilkunastu lat, sto lat temu nikt o takich rzeczach nie myślał. Mężczyźni szli na wojnę i albo ginęli, albo wracali. W jakim stanie, mało kogo to obchodziło. Musieli dawać sobie radę. Jeżeli tak jak Josef mieli obok siebie silną kobietę to udawało im się przetrwać i z czasem wrócić do świata. Jeżeli nie, to ich los bywał różny, z reguły niezbyt ciekawy.

Tak na marginesie: to chyba właśnie dzięki takiemu pozostawieniu żołnierzy wracających z frontu łatwiej było wywoływać rewolucje, łatwiej było też skupić ich wokół nowej sprawy, wokół wodza, który potrafił ich poprowadzić.

Nie wszystko i nie zawsze jednak musi potoczyć się źle. Czasami nauczanie dzieci może być odtrutką od wspomnień wojny. Niby lepiej kamienie tłuc, niż cudze dzieci uczyć, ale pomaganie dziecku w poznawaniu świata może być bezcenne. I duża szansa na to, że może w przyszłości nie będzie musiał iść tą samą drogą, może nauczy się czegoś innego, czegoś co pozwoli mu nie tyle zmieniać świat ile nie pozwolić go niszczyć. Wszak czasami jednostka okazuje się niezwykle ważnym trybikiem w maszynie.

Śmierć jest tym zjawiskiem, które towarzyszy każdej wojnie w nadmiarze. Dzieje się codziennie, dotyka wszystkich dookoła. I tych na froncie i tych co z entuzjazmem żegnali rekrutów idących na front. Nagle okazuje się, że prawie każdy jest już dotknięty jej znakiem: młode żony, ojcowie, matki, rodzeństwo. Ich los też będzie przez to naznaczony na zawsze. Zdarza się też śmierć w szpitalu, która trwa długo i wzmacnia wśród towarzyszy poczucie bezradności. Jedni w ostatniej chwili stają się bezduszni inni zdobywają się na oryginalne, godne pożegnania.

Generalizując Erich Maria Remarque pokazuje jak bezsensowna jest wojna i jakie efekty wywołuje. Pytanie jednak brzmi, co zrobić, kiedy nie atakujemy a bronimy się? Czy też powinniśmy rozwodzić się nad jej bezsensem, czy też nie ma na to czasu, kiedy bronimy swoich domów, swoich rodzin? Tylko czy młodzi Niemcy w 1914 roku tak właśnie nie myśleli? Nigdy nie odpowiemy sobie do końca na te pytania. Dzięki lekturze książki możemy jednak poznać pewien punkt widzenia, bo przecież czytać warto!