Od Brzozowskiego Do Herberta | Autor: Maciej Urbanowski

        Dostaliśmy interesujący zbiór tekstów krytycznych na temat polskiej literatury i jej twórców, jednych powszechnie znanych, innych niemal zupełnie zapomnianych. W ten sposób mamy okazję przespacerować się przez wiek XX, by co pewien czas móc się na moment zatrzymać i przyjrzeć bliżej konkretnym zjawiskom. Książka ucieszy tych, którzy nie tylko czytają, ale lubią też wiedzieć więcej, by znajomość czasów, w jakich tworzyli i osobistych przeżyć autorów pozwoliła im na szersze zrozumienie ich twórczości.

        Wnioski, jakie wysnuwa Maciej Urbanowski stoją dość często w kontrze do tych już nam znanych i oswojonych. Są jednak dobrze umotywowane i możemy w związku z tym sami zdecydować, czy przekonujące. Niektóre z nich mogą zadziwiać. Bo jak tutaj mówić o faszyzmie u Stanisława Brzozowskiego, który zdążył umrzeć zanim to zjawisko zaistniało. Pisząc o zafascynowaniu Brzozowskiego myślicielami takimi jak Sorel czy Papini, w kolejnej odsłonie wymienia autor i krótko charakteryzuje tzw. „brzozowczyków”, czyli pisarzy pozostających pod wpływem Brzozowskiego właśnie:  Herling-Grudziński, Józef Czapski, Miłosz, Kazimierz Wyka, którzy jednak nie byli wobec niego bezkrytyczni. Kilka rozdziałów poświęcono tutaj recepcji Stanisława Brzozowskiego i to zarówno w kraju, jak za granicą. Konkluzja z tego jedna – Brzozowski i jego poglądy spotkały się z dużą różnorodnością interpretacji i odczuć, od prawicy do lewicy, od konserwatyzmy do nowoczesności, każdy coś z niego zaczerpnął, resztę krytykując. Zachęca to oczywiście jak najbardziej do wyrobienia sobie samodzielnego osądu.

        Z zaciekawieniem także przeczytałam o tym, jak XX wieczna Polska literacka w różnym okresie czasu postrzegała Europę, w zależności od sytuacji społeczno-politycznej, w jakiej sama się w danej chwili znajdowała; czy była podległa, czy wolna, albo też tuż po wojennych traumach. Jest w kryzysie, czy nie jest, powinna się zjednoczyć, czy może jednak niekoniecznie, jeśli tak, to czy pod czyimś przywództwem czy jako federacja państw… Pomysłów i zdań mnogość, jak też licznych zmian w zapatrywaniach. Jestem świeżo po lekturze opowiadań i esejów Andrzeja Bobkowskiego, który swojego rozczarowania Europą nie ukrywał i na dom wybrał nie Polskę, nie Francję (po niejakim czasie), ale daleką i egzotyczną Gwatemalę.

        II Rzeczpospolita także mierzyła się z pojęciem wolności jako zjawiskiem nowym po 120 latach zaborów. Jak tę wolność widziano, w sensie indywidualnym i zbiorowym, jak ją przedstawiano w utworach? Jakby dla zrównoważenia kwestii poważnych możemy też poczytać o tym, jak lubiano się śmiać w dwudziestoleciu międzywojennym i co się pod tym śmiechem kryło. Śmiech rozpasany, śmiech szyderczy, śmiech wyzwolony, pod koniec zaś śmiech makabryczny…

        Ponieważ rozrzut tematyczny jest tutaj duży, wiadomo, że nie wszystko będzie nas na równi interesowało. Ważne, że całość jest zrozumiała i czyta się to dobrze, często też bywamy zaskakiwani przemyśleniami, które odbiegają od powszechnie znanych stwierdzeń, a co już musimy zweryfikować sami. Polemika z krytykami wrzucającymi trylogię Grabskiego do nacjonalistycznego worka zasługuje na uwagę, a już rozdział mówiący o zainteresowaniu Brunona Schulza polityką, którego to zainteresowania moim zdaniem po prostu nie było (może poza lękiem o własną przyszłość, co zrozumiałe), zdołał mnie nieźle zaskoczyć.

        Ci, którzy znają już trochę poruszane tutaj kwestie, będą mieli niejedną okazję do polemiki z autorem. Ci, którzy nie znają, ale interesują się literaturą i jej reperkusjami w życiu, a także inspiracjami, jakie to życie niesie dla literatury, zyskają okazję do zdobycia wielu informacji. Czytajmy więc.