Lalka | Autor: Bolesław Prus

  W recenzjach literackich nie sposób pominąć wybitnego działa, jakim jest „Lalka” Bolesława Prusa. Mamy przed sobą kolejne wydanie, które pozwala powrócić do znanego pozytywistycznego dzieła, odkryć jej na nowo.„Lalka” to klasyka literatury, lektura obowiązkowa podczas egzaminu maturalnego, jedno z najbardziej znanych dzieł XIX wieku. Początkowo powieść ukazywała się w odcinkach w warszawskim „Kurierze Codziennym”, w 1890 roku opublikowano pierwsze wydanie książkowe.

„Lalka” Bolesława Prusa to utwór, który do tej pory doczekał się wielu pięknych wydań, często wielotomowych, budząc zachwyt niejednego kolekcjonera książek. Trzymam w ręku kolejne wydanie, tym razem wydawnictwa MG, które przyciąga wzrok okładką. Na tle kwiatów znajduje się wizerunek tytułowej bohaterki, kobiety, salonowej lalki. Domyślam się, że może to być portret Izabelki Łęckiej, jednej z głównych bohaterek. Wydawnictwo MG kolejny raz stanęło na wysokości zdania, dobrze dobrana szata graficzna sprawia, że książka pięknie prezentuje się wizualnie na półce, do tego plusem jest druk ułatwiający czytanie. A samo znaczenie tytułu może odnosi się nie tylko do salonowych lalek, ale i marionetek ustawianych w witrynie sklepowej lub procesu o kradzież lalki. Sam pomysł na fabułę utworu zaczerpnął Bolesław Prus z notatki w gazecie na temat procesu o kradzież lalki. To tylko jeden z wątków tego realistycznego dzieła, epizod, który został również opisany w powieści.

Pamiętając, że przecież pierwotny tytuł powieści miał brzmieć „Trzy pokolenia”, pokolenia bohaterów romantyzmu, epoki przejściowej i pozytywizmu. Natomiast sam Prus tak pisał o swojej książce, której głównym założeniem było: „(…) przedstawić naszych, polskich idealistów na tle społecznego rozkładu”, tym samym. określając kolejny wątek dzieła. Powieść dojrzałego realizmu stanowi rozległą panoramę polskiego społeczeństwo, życia codziennego Warszawy. Poza nielicznymi wyjątkami np.: pobyt Wokulskiego w Paryżu i Zasławsku, miejscem akcji jest Warszawa. Ukazane zostały ludzkie losy na tle przestrzeni miejskiej. Autor z topograficzną dokładności ukazuje miasto, a czytelnicy podążają za bohaterami ulicami miasta, z Krakowskiego Przedmieścia, schodząc do najuboższej części miasta Powiśla. Tym samy skontrastowany jest obraz nędzy Powiśla z bogactwem i przepychem Śródmieścia, ukazując przez to symbolicznie relacje panujące w kraju. Książka porusza wiele problemów społecznych, obyczajowych, ale i psychologicznych, jest lustrem, a samo społeczeństwo podrównane zostało do leżącej drabiny: „Nigdzie nie wejdziemy po tej leżącej drabinie - myślał. - To chory kąt, dziki kąt”. Stanisław Wokulski w trakcie spaceru po Warszawie tak określa społeczeństwo: „Oto miniatura kraju - myślał - w którym wszystko dąży do spodlenia i wytępienia rasy”, dlatego „jedni giną z niedostatku, drudzy z rozpusty”.

Na kartach utworu postacie tworzą rozległy obraz wszystkich warstw społecznych, od arystokracji, mieszczaństwa aż po najuboższych. Głównym bohaterem jest Stanisław Wokulski, kupiec galanteryjny, który powraca do Warszawy. Właściciel sklepu przy Krakowskim Przedmieściu jest tematem zainteresowania, bo oto wyjechał na wojnę i tam dorobił się majątku. „Lalka” to powieść, której głównym wątkiem jest nieszczęśliwa miłość kupca do pięknej arystokratki, Izabeli Łęckiej. Z drugiej strony czytelnicy wiedzą, że nie jest to utwór tylko o nieszczęśliwej miłości, ale nadziei, a na końcu o zdradzie i rozczarowaniu.

„Lalka” Bolesława Prusa to przykład powieści wielowątkowej, realistycznej, w której przeplatają się ze sobą dwa sposoby prowadzenia narracji. Z jednej strony jest narracja trzecio osobowa, prowadzona przez narratora wszechwiedzącego, który zna myśli i uczucia bohaterów. Jest to narracja obiektywna, wręcz „przezroczysta”, umożliwiająca obcowanie ze światem przedstawionym. Drugi nurt to narracja pierwszoosobowa, prowadzona we wspomnieniach Ignacego Rzeckiego, w rozdziale „Pamiętnik starego subiekta”. Dominuje tam tematyka polityczna, są to pamiętniki starego subiekta, bonapartysty i romantyka, jest to narracja samotnika, uzupełniona subiektywną refleksją. Dzięki zastosowaniu dwóch typów narracji Prus wzbogacił swój utwór, pogłębił perspektywę czasową.

Bolesław Prus, wł. Aleksander Głowacki na kartach swojego dzieła realizuje wiele pozytywistycznych haseł, takich jak: praca u podstaw, praca organiczna, emancypacja kobiet, scjentyzm czy asymilacja Żydów. Wielowątkowości, bogactwo treści i artyzm to cechy, które zachwycają kolejne pokolenia czytelników. Piękne wydanie pozwala na nowo odkryć to realistyczne dzieło, zachwycić się jego treścią, językiem i zaskoczyć otwartą kompozycją o niejednoznacznym zakończeniu. „Lalka” to powieść, która stała się arcydziełem literatury polskiej, doskonałym artystycznie utworem polskiej prozy powieściowej. Polecam!

  "Lalka" Bolesława Prusa to monumentalne dzieło, które nie tylko wciąż zachwyca kolejne pokolenia czytelników, ale również pozostaje nieśmiertelnym świadectwem geniuszu literackiego i wnikliwej obserwacji społeczeństwa XIX wieku. W sercu tej opowieści tkwi postać Stanisława Wokulskiego - postać tak realistyczna i fascynująca, że staje się ikoną polskiej literatury. Prusa w swojej powieści ukazuje nie tylko życie Wokulskiego, ale także Warszawę przełomu wieków, malując pełen detali obraz miasta i jego mieszkańców.

Stanisław Wokulski, bohater zmagający się z własnymi ambicjami, pragnieniami i ideałami, staje się przewodnikiem przez labirynt życia XIX-wiecznej Warszawy. Jego historia, splątana z historią miasta i narodu, staje się nie tylko opowieścią o jednostce, lecz również o społeczeństwie, które walczy z konsekwencjami przemian gospodarczych, społecznych i politycznych. Prusa wnikliwie analizuje relacje międzyludzkie, klasowe nierówności oraz dylematy moralne, sprawiając, że "Lalka" staje się niezwykłym lustrem odzwierciedlającym rzeczywistość i zmaganie się człowieka ze światem.

Warszawa, zarysowana na kartach powieści, staje się bohaterką samą w sobie. Prusa maluje obraz miasta pełnego kontrastów, gdzie blichtr i przepych miesza się z nędzą i cierpieniem, a uliczne zakamarki stają się sceną niezliczonych dramatów ludzkich losów. Trasy spacerowe śladami bohaterów "Lalki" stają się podróżą w głąb historii i kultury miasta, gdzie każdy kamień ma swoją opowieść, a każdy zakręt uliczki skrywa tajemnice minionych czasów.

Tabliczka na Krakowskim Przedmieściu, upamiętniająca dom, w którym fikcyjnie mieszkał Wokulski, staje się symbolem nie tylko powieści, lecz również potęgi literatury, która potrafi przenikać granice między fikcją a rzeczywistością. To dowód na to, jak bardzo "Lalka" zakorzeniła się w polskiej świadomości narodowej, stając się nieodłącznym elementem dziedzictwa kulturowego.

Jednakże, siła "Lalki" tkwi nie tylko w jej historycznym kontekście czy realistycznych opisach miasta. To również opowieść o miłości, ambicjach i rozczarowaniach, która dotyka uniwersalnych tematów ludzkiego doświadczenia. Wokulski, zakochany w Izabeli Łęckiej, staje się symbolem nie tylko miłości romantycznej, lecz również niespełnionych marzeń i poświęceń. To w jego sercu mieszczą się tęsknota za lepszym życiem i walka o swoje miejsce w społeczeństwie.

Ostatecznie, "Lalka" to nie tylko powieść. To arcydzieło literackie, które przemawia do czytelnika przez wieki, ukazując wstrząsający obraz epoki i ludzkiej natury. Bolesław Prus, poprzez swoją prozę, nie tylko bawi, ale również uczy i inspiruje, pozostawiając niezatarte piętno w sercach i umysłach czytelników. To literatura w swojej najczystszej postaci, która trafia do głębi i pozostaje z nami na zawsze.

  Kto z nas nie zna „Lalki” Prusa? Większość z nas czytała ją z mniejszą czy większąchęcią w szkole średniej. Telewizja od czasu do czasu odkurza serial z 1977 roku z niezapomnianymi rolami Jerzego Kamaza, Małgorzaty Braunek i Bronisława Pawlika w reżyserii Ryszarda Bera. Ostatnio natknęłam się na jeszcze starszą ekranizację filmową z 1968 toku w reżyserii Wojciecha Hasa z kreacjami Beaty Tyszkiewicz, Mariusza Dmochowskiego i Tadeusza Fijewskiego.  Zwykle porównujemy kunszt aktorski, scenografię czy wierność oryginałowi. I właśnie ten ostatni element zachęcił mnie do powrotu do „Lalki” po latach. Ponadto zastanawiałam się, jak odbiorę tę lekturę jako dojrzała osoba, która przeczyta ją bez presji szkoły, z własnej woli.

Przypomnę zatem główny wątek. Stanisław Wokulski wraca do Warszawy, by prowadzić interes odziedziczony po zmarłej żonie. Sam jednak ma wprawę w pomnażaniu pieniędzy i uchodzi, jakbyśmy dziś powiedzieli, za zdolnego biznesmena. To otwiera mu drzwi na salony arystokracji. Nie dorównuje im pozycją, ale kusi potencjalną możliwością pomnożenia majątku. Fortuny arystokracji często topnieją, bo w tamtych czasach więcej było wśród tej warstwy społecznej utracjuszy niż talentów do zarzadzania inwestycjami, a tym bardziej wykształconych w tym kierunku osób. Wokulski stara się o względy Izabeli Łęckiej, a kiedy odkrywa, że jej rodzina ukrywa swoje trudne położenie finansowe, wspiera hrabiego Łęckiego. Wokulski wykazuje się też bardziej bezinteresownymi działaniami na rzecz osób potrzebujących. Izabela gardzi Wokulskim i okazuje mu to przy wielu okazjach. Nie robi na niej wrażenia ani majątek, hojność czy odruchy serca, ani udział w powstaniu styczniowym, zsyłka czy znajomość świata. To doprowadza Wokulskiego do obsesji na punkcie wybranki serca. W dzisiejszych czasach powiedzielibyśmy, że to stalking. Wokulski osacza bowiem wymykającą się Łęcką na wszelkie możliwe sposoby. Zupełnie inaczej patrzę na ten wątek z perspektywy lat i zebranego doświadczenia.

Bardzo aktualne są również inne ponadczasowe wątki pojawiające się w „Lalce”. Z przyjemnością wróciłam do epizodu związanego z procesem dotyczącej lalki. Baronowa Krzeszowska oskarżyła Helenę Stawską o kradzież lalki, która należała do nieżyjącej córki baronowej.Bolesław Prus z zacięciem godnym współczesnych twórców thrillerów sądowych opisuje proces do którego doszło między kobietami. To jeden z moich ulubionych fragmentów, bo trzyma w napięciu jak dobry kryminał, a na końcu okazuje się, że oskarżona kupiła podobna lalkę w sklepie Wokulskiego, zabawka baronowej została zniszczona przez służącą, która ze strachu przed chlebodawczynią ukryła ten fakt.

„Lalka” to powieść społeczno-obyczajowa sprzed ponad stu lat. Była publikowana w odcinkach w latach 1887-1889 w dzienniku „Kurier Codzienny”. Stała się bardzo poczytna, a z czasem została doceniona do tego stopnia, że została wpisana na listę obowiązkowych lektur szkolnych. Próbowałam znaleźć informację, od kiedy młodzież szkolna musi czytać „Lalkę”, jednak nie udało mi się dotrzeć do takiej informacji. Szkoda, bo wydaje mi się, że to trwa „od zawsze”. Gdyby to ode mnie zależało, chciałabym, żeby to się nie zmieniło. „Lalka” bowiem porusza wiele ponadczasowych tematów począwszy od relacji damsko-męskich, poprzez konflikt tradycji z nowoczesnością czy nierówności klasowe aż po rolę kobiety w społeczeństwie, by wymienić tylko główne.

Serdecznie polecam powrót do „Lalki” i spojrzenie na nią z perspektywy trzeciego dziesięciolecia XXI w.